Στο χώρο της ανάλυσης πληροφοριών υπάρχει μία διαρκής εσωτερική μάχη με το μυαλό μας και τον έμφυτο τρόπο σκέψης του που είναι πολύ μακριά από αντικειμενικός. Ο κάθε ένας από εμάς έχει μία συγκεκριμένη άποψη για τον κόσμο, για παράδειγμα, «τι είναι όπλο», «τι είναι «άνθρωπος», «τι εννοούσε ο τάδε ηγέτης» κτλ. Αντίστοιχα, όταν βλέπουμε κάτι το κρίνουμε βάσει των γνώσεων και εμπειριών μας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι η αντικειμενική πραγματικότητα. Είναι η πραγματικότητα μέσα από τα δικά μας μάτια. Ως αναλυτής πληροφοριών αυτό είναι απαγορευτικό και εδώ θα δούμε ακόμα μία μέθοδο καταπολέμησης του. Μία κλασική τεχνική κριτικής σκέψης.

Εκ φύσεως, μας είναι πάντα εύκολο να βλέπουμε τα μειονεκτήματα σε οτιδήποτε υπάρχει γύρω μας. Από μία πολιτική απόφαση, έως της οικονομικής μας κατάστασης, της καριέρας μας, των αγαθών που έχουμε, και οτιδήποτε άλλου υπάρχει ανάμεσα τους. Ο λόγος είναι βιολογικός και έχει να κάνει με την επιβίωση μας. Για να ζήσουμε, έπρεπε να μπορούμε γρήγορα να δούμε τι θα μπορούσε να πάει στραβά και έτσι να μπορέσουμε να πάρουμε μία απόφαση που θα μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Για τον ίδιο λόγο, πολλές φορές βλέπουμε ακόμα και μειονεκτήματα που αντικειμενικά είναι εξαιρετικά απίθανα να συμβούν (π.χ. να πέσει το αεροπλάνο με το οποίο ταξιδεύουμε).

Γνωρίζοντας το παραπάνω θα είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς ότι όταν κάνουμε μία ανάλυση τα μειονεκτήματα της υπόθεσης θα είναι κάτι που μας έρχεται στο μυαλό χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Έπειτα, συγκεντρωνόμαστε χωρίς δεύτερη σκέψη στη μελέτη τους, και εν τέλει καταλήγουμε με μία μη αντικειμενική ανάλυση. Πως μπορούμε να το καταπολεμήσουμε αυτό; Με τα ακόλουθα έξι διακριτά βήματα κριτικής σκέψης.

Βήμα 1: Καταγραφή πλεονεκτημάτων
Καθώς αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι για το μυαλό μας, είναι και αυτό που θέλουμε να δώσουμε τη προσοχή μας από την αρχή. Σας προτείνουμε όπως διαβάζετε αυτό το άρθρο να κάνετε το εξής. Σκεφτείτε κάποια πολιτική ή στρατιωτική απόφαση που ακούσατε πρόσφατα. Τώρα γράψτε σε ένα χαρτί τα πλεονεκτήματα της. Θα δείτε ότι θα δυσκολευτείτε διότι είναι αντίθετο με το τρόπο λειτουργίας της σκέψης μας, αλλά γι’αυτό το ονομάζουμε τεχνική κριτικής σκέψης. Όταν δε μπορείτε να σκεφτείτε κάποιο άλλο πλεονέκτημα τότε πάμε στο δεύτερο βήμα.

Βήμα 2: Καταγραφή μειονεκτημάτων
Αρκετά απλό, καταγράψτε αντίστοιχα όλα τα μειονεκτήματα που μπορείτε να σκεφτείτε. Θα δείτε και μόνοι σας το πόσο ακούραστα θα κάνετε αυτό το βήμα. Έτσι θα αντιληφθείτε καλύτερα και όσα αναφέραμε νωρίτερα, αλλά και τη σπουδαιότητα του να καταγράφουμε πρώτα τα πλεονεκτήματα. Σίγουρα θα παρατηρήσατε επίσης ότι είχατε περισσότερα μειονεκτήματα παρά πλεονεκτήματα. Αυτό είναι λογικό για τους παραπάνω λόγους.

Βήμα 3: Έλεγχος μειονεκτημάτων
Τώρα διαβάστε ένα προς ένα τα μειονεκτήματα που έχετε καταγράψει και δείτε εάν κάποια μπορούν να συνενωθούν διότι είναι ουσιαστικά το ίδιο μειονέκτημα με άλλα λόγια. Είναι κάτι σύνηθες άλλα ξοδέψτε λίγο χρόνο να δείτε εάν απλά έχετε περιγράψει κάτι δύο ή παραπάνω φορές με διαφορετικές λέξεις. Όταν τα εντοπίσετε, τότε γράψτε τα με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτουν αυτό που θέλετε χωρίς να χρειάζονται διαφορετικές καταχωρήσεις.

Βήμα 4: Εκκαθάριση μειονεκτημάτων
Σβήστε όσα περισσότερα μειονεκτήματα γίνεται βάσει του βήματος 3, καθώς επίσης και άλλων που ίσως να μην έχουν καμία πραγματική υπόσταση.

Βήμα 5: Σύγκριση πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων
Βάλτε τις δύο ολοκληρωμένες λίστες τη μία δίπλα από την άλλη, και κάνετε μία όσο πιο αντικειμενική εκτίμηση τους μπορείτε. Ο στόχος είναι να βρείτε ποια από τις δύο λίστες προσφέρει περισσότερα οφέλη. Να τονίσουμε ότι ποτέ δεν υπάρχει η τέλεια λύση, άρα μην απογοητεύεστε εάν οι δύο πλευρές είναι πολύ κοντά στα οφέλη και κινδύνους.

Βήμα 6: Απόφαση
Το τελευταίο βήμα είναι να επιλέξετε μία από τις δύο πλευρές βάσει του προηγούμενου βήματος. Εάν πάμε στο παράδειγμα που σας ζητήσαμε να κάνετε, η απόφαση σας θα είναι είτε ότι η πολιτική/στρατιωτική απόφαση που μελετήσατε πάρθηκε καλώς, είτε το αντίθετο και θα είστε σε θέση να εξηγήσετε με στοιχεία γιατί θεωρείτε ότι πάρθηκε καλώς ή κακώς.

Μπορεί αυτή η τεχνική κριτικής σκέψης να ακούγεται απλή και αυτονόητη αλλά να θυμάστε, στην ανάλυση πληροφοριών δίνουμε μία μάχη με την ίδια μας τη σκέψη. Δοκιμάστε τη και θα δείτε ότι πολλές φορές το αποτέλεσμα θα διαφέρει πολύ απ’ότι είχατε σκεφτεί αρχικά όταν ξεκινήσατε να μελετάτε κάποια υπόθεση. Κλείνοντας, να θυμάστε ότι ένας έμπειρος ειδικός δε ρωτάει ποτέ τους αναλυτές του «τι στοιχεία έχεις για αυτό το συμπέρασμα;» αλλά ρωτάει «τι τεχνικές ανάλυσης χρησιμοποίησες για να καταλήξεις σε αυτό το συμπέρασμα;» Οι άνθρωποι είμαστε ικανοί να βρίσκουμε «στοιχεία» για οτιδήποτε, η ερώτηση είναι πως καταλήξαμε σε μία απάντηση, όχι απλά τι στοιχεία έχουμε που να την υποστηρίζουν.