Η αλήθεια είναι ότι για την Ελλάδα το θέμα των πρώτων βοηθειών για δάγκωμα φιδιού έχει σχετικά μικρή αξία. Ο λόγος είναι ότι το μόνο δηλητηριώδες είδος φιδιού που υπάρχει στον Ελλαδικό χώρο είναι η έχιδνα (ή απλά οχιά). Παρ’όλα αυτά είναι πάντα χρήσιμο να γνωρίζουμε πρώτες βοήθειες τόσο για την Ελλάδα όσο και για άλλες χώρες που ίσως να βρεθούμε και που έχουν πολύ περισσότερα δηλητηριώδη είδη φιδιών.

Το πρώτο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι τι φίδι δάγκωσε το θύμα (αν αυτό είναι ασφαλώς εφικτό χωρίς κίνδυνο). Εφόσον μιλάμε για την Ελλάδα ο μόνος ουσιαστικός κίνδυνος προέρχεται από την οχιά. Στην Ελλάδα συναντάμε πέντε είδη οχιάς τα οποία είναι τα ακόλουθα και για τον παραπάνω λόγο είναι καλό να μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε.

1. Κοινή οχιά
   Επιστημονικά ονομάζεται αμμοδύτης και ζει σε βραχώδεις περιοχές. Κατά μέσο όρο έχει μήκος 50–70 εκατοστά και ξεχωρίζει από τη μύτη της. Θεωρείται από τα πιο επικίνδυνα φίδια στον χώρο της Ελλάδας.
   
2. Οθωμανική οχιά
   Συναντάται κυρίως στη Τουρκία αλλά και σε μερικά νησιά του Αιγαίου καθώς και στη Βορειοανατολική Ελλάδα. Κατά μέσο όρο είναι 70-95 εκατοστά και ζει σε βραχώδεις περιοχές με μεγάλη βλάστηση. Ξεχωρίζει εμφανισιακά από το γκρι προς λευκό χρώμα της και όπως σχεδόν όλες οι οχιές, από το τριγωνικό κεφάλι της.
   
3. Οχιά της Μήλου
   Βρίσκεται κυρίως στη νήσο της Μήλου και των γύρων νησιών των Κυκλάδων, έχει κατά μέσο όρο μήκος 50-70 εκατοστά και είναι πολύ εύκολα αναγνωρίσιμη από το τριγωνικό κεφάλι της αλλά και από το καφέ προς κόκκινο χρώμα της.
   
4. Αστρίτης
   Αυτό το φίδι είναι σε μήκος κατά μέσο όρο 60-90 εκατοστά και το συναντάμε σε όλα τα Βαλκάνια και τη Βόρεια Ευρώπη. Στην Ελλάδα βρίσκεται κυρίως στις Βόρειες περιοχές και ζει σε μεγάλα υψόμετρα σε ορεινές περιοχές. Έχει επίσης τριγωνικό κεφάλι αλλά όχι τόσο έντονο όσο οι άλλες οχιές και έχει ένα μεγάλο εύρος χρωμάτων με το πιο συνηθισμένο να είναι αυτό που βλέπετε παρακάτω.
   
5. Νανόχεντρα
   Είναι η μικρότερη οχιά στην Ελλάδα και έχει το πιο ασθενές δηλητήριο. Το μήκος της κατά μέσο όρο είναι 40-50 εκατοστά και ζει σε μεγάλα υψόμετρα σε ορεινές περιοχές. Το κεφάλι της διαφέρει από τις περισσότερες οχιές διότι δεν έχει το χαρακτηριστικό έντονο τρίγωνο σχήμα και το χρώμα της είναι παρόμοιο με αυτό που βλέπετε στη παρακάτω φωτογραφία.
   

 
Είναι πολύ χρήσιμο να έχουμε αναγνωρίσει το φίδι που μας δάγκωσε γιατί μας επιτρέπει να αντιδράσουμε αναλόγως. Σε περίπτωση δαγκώματος από κάποιο δηλητηριώδες φίδι πιθανά συμπτώματα είναι:

• Οίδημα στο σημείο του δαγκώματος
• Τοπικός αποχρωματισμός του δέρματος
• Έντονος πόνος
• Γενική ωχρότητα
• Αίσθημα αδυναμίας
• Ναυτία
• Εμετός
• Ασυνήθιστος σφυγμός (γρήγορος ή αργός)

Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα τότε το άτομο μπορεί να καταλήξει σε κατάσταση σοκ (δηλαδή ο οργανισμός του θα αρχίσει να σταματάει ζωτικές λειτουργίες) και τελικά να πεθάνει.

Όλες οι σύγχρονες μελέτες επί του θέματος έχουν αλλάξει τις πρώτες βοήθειες και έτσι θα αναφέρουμε και τους δύο τρόπους. Εφόσον βρισκόμαστε σε περιοχή όπου θα έχουμε ιατρική βοήθεια σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, δηλαδή εντός μερικών ωρών, μπορούμε να ακολουθήσουμε τη σύγχρονη προτεινόμενη μέθοδο από όλους τους οργανισμούς εκπαίδευσης πρώτων βοηθειών. Τα βήματα για αυτό είναι τα ακόλουθα.

1. Ζητάμε από το θύμα να μην κινηθεί, έτσι θα μειώσουμε τη κυκλοφορία του αίματος και άρα και του δηλητηρίου.
2. Αν είναι εφικτό τοποθετούμε το άκρο με τη πληγή χαμηλότερα από το ύψος της καρδιάς για να μειωθεί η πίεση του αίματος από το σημείο.
3. Βάζουμε ένα φαρδύ επίδεσμο στη πληγή και το σφίγγουμε αρκετά σφιχτά, αυτό πρέπει να γίνει όσο πιο σύντομα μπορούμε.
   
4. Στη συνέχεια τυλίγουμε όλο το άκρο από κάτω (δάχτυλα) προς τα επάνω με έναν ελαστικό επίδεσμο με αρκετή πίεση ώστε να μειώσουμε τη ροή του αίματος αλλά όχι να τη σταματήσουμε ολοκληρωτικά. Αφήνουμε τα δάχτυλα και λίγο παραπάνω εκτός του επιδέσμου ώστε να βλέπουμε τη κατάσταση κυκλοφορίας του αίματος.
   
5. Φτιάχνουμε έναν αυτοσχέδιο νάρθηκα και τον τοποθετούμε στο άκρο ώστε να είμαστε σίγουροι ότι το θύμα δε θα μπορεί να μετακινήσει το άκρο που έχει δεχθεί το δάγκωμα.
   

Ασφαλώς σε όλη τη διάρκεια μέχρι να φτάσει ιατρική βοήθεια παρακολουθούμε το σφυγμό του θύματος και αν παραμένει σε σταθερή κατάσταση. Μπορούμε να βλέπουμε το σφυγμό-κυκλοφορία του αίματος και από τα δάχτυλα που δεν είναι τυλιγμένα όπως περιγράψαμε παραπάνω. Η παροχή των παραπάνω πρώτων βοηθειών είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να σταθεροποιήσουμε το θύμα χωρίς κίνδυνο να επιδεινώσουμε τη κατάσταση του εφόσον γνωρίζουμε ότι ιατρική βοήθεια θα αναλάβει τη θεραπεία του μέσα στις επόμενες ώρες. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Σε περιπτώσεις όπου γνωρίζουμε ότι δεν θα υπάρξει για μεγάλο χρονικό διάστημα ιατρική βοήθεια πρέπει να πάμε ένα βήμα παραπέρα και να κάνουμε τις πρώτες βοήθειες που μπορούν να προκαλέσουν επιδείνωση της κατάστασης αν δεν τις εκτελέσουμε σωστά.

Προσοχή! Χωρίς σχετική εκπαίδευση και προσεκτική εκτέλεση τους τα παρακάτω μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερη βλάβη στο θύμα. Αν γνωρίζουμε ότι θα υπάρξει σύντομα ιατρική βοήθεια δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να κάνουμε κάτι από τα ακόλουθα. Θα πρέπει να δώσουμε τις βασικές πρώτες βοήθειες που περιγράψαμε παραπάνω. Για αυτές τις ελάχιστες και σπάνιες αυτές περιπτώσεις που ιατρική βοήθεια δεν είναι άμεσα διαθέσιμη τότε οι πρώτες βοήθειες είναι οι ακόλουθες.

1. Ζητάμε από το θύμα να μην κινηθεί, έτσι θα μειώσουμε τη κυκλοφορία του αίματος και άρα και του δηλητηρίου.
2. Αν είναι εφικτό τοποθετούμε το άκρο με τη πληγή χαμηλότερα από το ύψος της καρδιάς για να μειωθεί η πίεση του αίματος από το σημείο.
3. Περίπου 5-10 εκατοστά πάνω από τη πληγή μειώνουμε με αιμοστατική περίδεση (tourniquet) τη κυκλοφορία αλλά όχι τόσο ώστε να τη σταματήσουμε τελείως. Αυτό μπορούμε να το ελέγχουμε παρατηρώντας το σφυγμό κάτω από την αιμοστατική περίδεση.
   
4. Απομακρύνουμε το δηλητήριο στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό.

Για την απομάκρυνση του δηλητηρίου υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τρόποι. Η πιο πρωτόγονη-απλή μέθοδος είναι με χάραξη ενός Χ στις δύο πληγές από τα δόντια του φιδιού και η αφαίρεση του πιέζοντας γύρω της. Εδώ απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή πρώτον να στη χρησιμοποίηση αποστειρωμένης λεπίδας για τις τομές και δεύτερον στο να μην έρθουμε εμείς σε επαφή με το αίμα του θύματος, άρα πρέπει τουλάχιστον να φοράμε γάντια.

Λίγο ασφαλέστερη μέθοδος είναι με τη χρήση ειδικής βεντούζας που μπορεί να αφαιρέσει το δηλητήριο. Τέτοιες βεντούζες μπορούν να κατασκευαστούν εύκολα και από άλλα αντικείμενα αλλά είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσουμε κάποια που είναι ελεγμένη και δοκιμασμένη αν πότε χρειαστεί κάτι τέτοιο.

Τέλος, εφόσον αυτός που παρέχει τις πρώτες βοήθειες γνωρίζει και έχει εκπαιδευτεί σε αυτό μπορεί να παρέχει στο θύμα ειδικό αντιοφικό ορό που είναι κάτι που υπό φυσιολογικές συνθήκες γίνεται από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό καθώς προϋποθέτει ειδικές γνώσεις. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι ο αντιοφικός ορός δεν είναι κοινός για όλα τα είδη φιδιών οπότε θα πρέπει να γνωρίζουμε αν περιλαμβάνει το είδος που δάγκωσε το θύμα. Για την Ελλάδα αυτό είναι σχετικά απλό καθώς μερικοί αντιοφικοί οροί καλύπτουν και τα πέντε είδη οχιάς που υπάρχουν στην Ελλάδα.

Προσοχή! Οι παραπάνω τεχνικές δεν προτείνονται σε καμία περίπτωση αν ιατρική βοήθεια είναι διαθέσιμη εντός σύντομου (λίγων ωρών) χρονικού διαστήματος και χωρίς σχετική εκπαίδευση στην εκτέλεση τους. Παρ’όλα αυτά, υπάρχουν κάποια πράγματα που σε όλες τις περιπτώσεις παραμένουν ίδια. Είτε στην συνηθισμένη παροχή Α’ Βοηθειών είτε στη πιο σπάνια όπου εκτελούμε και μέρος της θεραπείας.

Τα πράγματα αυτά αφορούν κάποιες κακές πρακτικές που αποδεδειγμένα είτε θα επιδεινώσουν τη κατάσταση του θύματος είτε θα δημιουργήσουν δύο θύματα. Αυτά είναι τα ακόλουθα:

• Προσπάθεια να ρουφήξουμε το δηλητήριο
• Οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει τη πίεση/ροή του αίματος στο θύμα (μετακίνηση, φόβος, καφές, αλκοόλ, κτλ.)
• Διακοπή της κυκλοφορίας του αίματος
• Προσπάθεια να πιάσουμε το φίδι

Το δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού μπορεί να γίνει αρκετά επικίνδυνο γι’αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, και να γνωρίζουμε τα δηλητηριώδη είδη φιδιών της περιοχής όπου βρισκόμαστε. Βεβαίως, είναι πάντοτε χρήσιμο να είμαστε προετοιμασμένοι για το χειρότερο αλλά και κατάλληλα εκπαιδευμένοι διότι ο εξοπλισμός χωρίς τις κατάλληλες πρακτικές γνώσεις μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνος.