Από την εποχή της Αρχαίας Ελλάδας γνωρίζουμε ότι οι πολεμιστές έκαναν παραλλαγή ή/και κάλυψη του προσώπου τους. Το ίδιο συνέχισε να συμβαίνει μέσα από τους αιώνες σε κάθε εποχή, δείτε τους σαμουράι, ιππότες, ινδιάνους, κτλ. μέχρι και σήμερα. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε σε λίγο μεγαλύτερο βάθος τόσο τη κάλυψη όσο και τη παραλλαγή του προσώπου.

Ας ξεκινήσουμε πρώτα από τη κάλυψη του προσώπου. Η κάλυψη είναι η τοποθέτηση κάποιου αντικειμένου επάνω από το πρόσωπο του στρατιώτη όπως βλέπετε για παράδειγμα στις επόμενες δύο φωτογραφίες. Σαφώς, κάλυψη είναι και η χρήση κράνους όπως έκαναν οι ιππότες το μεσαίωνα ή περικεφαλαίας όπως παλαιότερα στην Αρχαία Ελλάδα. Η κάλυψη έχει αποκλειστικά τρεις στόχους και αυτοί είναι οι ακόλουθοι:

• Προστασία
• Απόκρυψη ταυτότητας
• Ψυχολογικός πόλεμος

Ας δούμε τώρα ένα προς ένα τους τρεις στόχους της κάλυψης προσώπου. Αρχικά έχουμε το πιο αυτονόητο, τη προστασία η οποία μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τη κάλυψη στην οποία αναφερόμαστε. Για παράδειγμα, τα περισσότερα Σώματα Ασφαλείας κάνουν χρήση από κουκούλες τύπου μπαλακλάβα κατασκευασμένες από υλικό Nomex, αυτό τις κάνει πυρίμαχες που είναι ιδιαίτερα σημαντικό μέτρο προστασίας σε κατοικημένους τόπους όπου αυτές οι μονάδες επιχειρούν κατά κανόνα. Βλέπετε παρακάτω ένα παράδειγμα με άντρες της ΕΚΑΜ (Ειδική Κατασταλτική Αντιτρομοκρατική Μονάδα) της Ελληνικής Αστυνομίας.

Φυσικά, ένα κράνος που καλύπτει το πρόσωπο προσφέρει ακόμα μεγαλύτερη προστασία που ανάλογα με τις επιχειρησιακές απαιτήσεις ίσως να είναι απαραίτητο. Ένα τέτοιο παράδειγμα είδαμε και στην αρχή, ήταν το αντιβαλλιστικό κράνος MTek G3AC που το βλέπετε και στη συνέχεια. Όλο και περισσότερες στρατιωτικές μονάδες κάνουν χρήση από τέτοια αντιβαλλιστικά κράνη καθώς προσφέρουν τόσο προστασία από βλήματα τυφεκίων όσο και από θραύσματα εκρηκτικών μηχανισμών.

Και τώρα που είδαμε το παράγοντα προστασία, πάμε στο δεύτερο. Την απόκρυψη της ταυτότητας. Καλώς ή κακώς όλοι γνωρίζουμε ότι είτε αναφερόμαστε σε εγκληματίες είτε εχθρούς ενός έθνους, είναι διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα για να σταματήσουν αυτούς που τους καταδιώκουν. Η αποκάλυψη της ταυτότητας μπορεί να βάλει σε κίνδυνο όχι μόνο τον ίδιο τον επαγγελματία αλλά και την οικογένεια του, τους συγγενείς και φίλους του. Γι’αυτό, είναι σημαντικό να μην φαίνεται το πρόσωπο του ή τουλάχιστον χαρακτηριστικά που θα αποκάλυπταν την ταυτότητα του εύκολα. Βλέπετε μερικά παραδείγματα από την επόμενη φωτογραφία όπου φαίνονται άντρες της ΕΚΑΜ (Ειδική Κατασταλτική Αντιτρομοκρατική Μονάδα) και της ΟΠΚΕ (Ομάδα Πρόληψης και Καταστολής Εγκλήματος) της Ελληνικής Αστυνομίας.

Το τελευταίο, είναι ένας παράγοντας που συχνά δεν αναφέρεται, ο ψυχολογικός πόλεμος. Όπως είχαμε περιγράψει πριν από λίγο καιρό και στη σελίδα μας στο Facebook, οι Ιρακινοί αποκαλούν τους άντρες των ειδικών δυνάμεων «οι άντρες με τα πράσινα μάτια» γιατί όταν κάνουν εφόδους τις νύχτες στα σπίτια το μόνο που βλέπουν οι Ιρακινοί είναι λάμψεις από εκρήξεις και το πράσινο φως που υπάρχει στα μάτια τους από τις διόπτρες νυχτερινής παρατήρησης. Αντίστοιχα, οι πρώτοι Navy SEAL στο Πόλεμο του Βιετνάμ είχαν σπείρει τρόμο στους Βιετκόνγκ που τους γνώριζαν ως «οι διάβολοι με τα πράσινα πρόσωπα» λόγω της παραλλαγής που έκαναν στα πρόσωπα τους. Ο ψυχολογικός πόλεμος παίζει σπουδαίο ρόλο στην επιτυχία μίας επιθετικής επιχείρησης καθώς δημιουργεί στον εχθρό φόβο και τον κάνει να τα παρατήσει πριν ακόμα ξεκινήσει η μάχη. Βλέπετε δύο πολύ πρόσφατα παραδείγματα από τέτοια χρήση κάλυψης προσώπου στις επόμενες φωτογραφίες. Αριστερά είναι ένας άντρας των ειδικών δυνάμεων του Ιράκ και δεξιά ένας Αμερικανός άντρας των ειδικών δυνάμεων.

Παραμένοντας στο ψυχολογικό πόλεμο, υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό στοιχείο. Όπως γνωρίζουμε τουλάχιστον από το 1971 (μπορείτε να μελετήσετε τις έρευνες και δημοσιεύσεις του καθηγητή ψυχολογίας Albert Mehrabian από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια), το 55% της επικοινωνίας και αντίληψης μεταξύ δύο ατόμων γίνεται μέσω εκφράσεων και κινήσεων του προσώπου. Αν πάρουμε ακόμα και το πιο ευχάριστο και φιλικό πρόσωπο και του κρύψουμε όσο το δυνατό περισσότερα μέσα επικοινωνίας με κάτι το επιθετικό, όπως μία από τις παραπάνω μάσκες, θα φαντάζει ψυχρό και απόμακρο. Αυτό είναι καθαρά γιατί χάνουμε αυτό το 55% της επικοινωνίας. Αυτό παίζει πολύ κρίσιμο ρόλο τόσο στα Σώματα Ασφαλείας για την επιβολή του νόμου (δηλαδή να φαίνονται απρόσωπα, ψυχρά και τυπικά) όσο και σε πολεμικές επιχειρήσεις για τη δημιουργία φόβου και δέους στον εχθρό για τις δυνάμεις που παραμένουν ανέκφραστες ότι και αν συμβαίνει. Αυτό είναι τόσο απλό που ακόμα και με μία φωτογραφία μπορείτε να το δείτε. Βλέπετε ένα παράδειγμα στη συνέχεια για το πως ένα πολύ φιλικό και ευχάριστο πρόσωπο γίνεται τόσο απλά απόμακρο και ψυχρό.

Παρεμπιπτόντως, η παραπάνω μάσκα δεν είναι κάτι το αστείο ή άσχετο με Ένοπλες Δυνάμεις και Σώματα Ασφαλείας. Είναι μία αντιβαλλιστική μάσκα προσώπου από Κέβλαρ με προστασία από πυρά έως και διαμετρήματος .44 Magnum. Επίσης, σήμερα χρησιμοποιείται από τις ειδικές δυνάμεις της Ταϊβάν. Βλέπετε ένα παράδειγμα από μία σχετική παρέλαση εδώ.

Σχετικά με τους τρεις στόχους της κάλυψης προσώπου, δεν είναι απαραίτητο η κάθε κάλυψη να υλοποιεί και τους τρεις. Όπως είδαμε στα παραδείγματα υπάρχουν κάποιοι τρόποι που στοχεύουν μόνο σε ένα ή δύο πράγματα. Φυσικά το τι είναι κατάλληλο είναι κάτι που αποφασίζεται κατά περίπτωση και έχει να κάνει αποκλειστικά με τις επιχειρησιακές ανάγκες της κάθε αποστολής. Κλείνοντας το θέμα της κάλυψης προσώπου βλέπετε μία φωτογραφία με άντρες των ειδικών δυνάμεων της Δανίας. Στη συνέχεια θα δούμε το θέμα της παραλλαγής προσώπου.

Και τώρα πάμε στο πιο γνωστό ζήτημα της παραλλαγής προσώπου. Η παραλλαγή προσώπου ανάλογα με την επιχείρηση χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες που έχουν να κάνουν με το σε τι ακριβώς αποσκοπεί. Για να γίνει αντιληπτό το πόσο σημαντικό θέμα είναι στο σύγχρονο πεδίο της μάχης θα δώσουμε ένα παράδειγμα. Όταν ο Αρχικελευστής του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ και SEAL κύριος Μάρκους Λουτρέλ είχε γράψει το βιβλίο «Ο Μόνος Επιζών» που έγινε αργότερα και ταινία. Όπως μπορείτε να διαβάσετε στο σχετικό άρθρο μας η ταινία, όπως είναι αναμενόμενο, είχε αρκετές διαφορές από το βιβλίο. Ωστόσο, μία ήταν η διαφορά που λίγο έφτασε να ακυρώσει τη συνεργασία του κυρίου Μάρκους Λουτρέλ με τον σκηνοθέτη της ταινίας, τον κύριο Πίτερ Μπεργκ. Ο κύριος Μάρκους Λουτρέλ θεώρησε ανεκδιήγητο να εμφανίζονται Navy SEAL σε επιχείρηση χωρίς κατάλληλη παραλλαγή προσώπου. Τελικά, ο σκηνοθέτης τον έπεισε ότι αυτό θα αλλοίωνε τα χαρακτηριστικά και την εκφραστικότητα των ηθοποιών. Βλέπετε μία σκηνή από τη ταινία ενδεικτικά σε αυτή τη φωτογραφία.

Ο μόνος λόγος που κάναμε τη παραπάνω αναφορά ήταν για να γίνει κατανοητό το πόσο τεράστιας σημασίας είναι η σωστή παραλλαγή προσώπου. Τώρα που μάλλον θα είναι κατανοητό, πάμε να δούμε τις δύο υποκατηγορίες της παραλλαγής προσώπου.

• Παραλλαγή απόκρυψης
• Παραλλαγή εφόδου

Οι περισσότεροι όταν λένε παραλλαγή προσώπου έχουν στο μυαλό τους τη πρώτη. Δηλαδή πως θα κάνουμε παραλλαγή στο πρόσωπο ώστε να μη προδίδει την ανθρώπινη ύπαρξη. Οι άνθρωποι έχουν μία εκπληκτική ικανότητα να αναγνωρίζουν πρόσωπα. Δείτε για παράδειγμα σε αυτή την εικόνα πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντί να δει τα λουλούδια αναγνωρίζει ένα πρόσωπο.

Με δεδομένο αυτό και έπειτα από μελέτες έχει ανακαλυφτεί ότι η αναγνώριση των προσώπων βασίζεται στην αντίθεση σκίασης συγκεκριμένων περιοχών. Τι δημιουργεί αυτή την αντίθεση; Οι διαφορές στο ύψος και βάθος των διαφόρων χαρακτηριστικών του προσώπου οι οποίες κάνουν τις συγκεκριμένες περιοχές να φαίνονται είτε πιο σκούρες είτε πιο φωτεινές. Δείτε στη συνέχεια για παράδειγμα το πως ακόμα και σε μία εικόνα όπου δε φαίνεται τίποτα, ο ανθρώπινος εγκέφαλος βασιζόμενος στις αντιθέσεις των συγκεκριμένων περιοχών μπορεί να αναγνωρίσει όχι απλά ότι είναι ένα πρόσωπο, αλλά και ποιο ακριβώς πρόσωπο είναι.

Τώρα, από την άλλη πλευρά, όταν δε θέλουμε να μας εντοπίσουν θα πρέπει να αλλοιώσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά έτσι ώστε να μη γίνονται τόσο γρήγορα αντιληπτά από τους παρατηρητές. Υπάρχουν μερικοί διαφορετικοί παράγοντες που πρέπει να λάβουμε υπόψιν για να το επιτύχουμε αυτό. Συγκεκριμένα οι παράγοντες αυτοί είναι οι ακόλουθοι.

• Σχήμα και σιλουέτα
  Δεν υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξουμε το σχήμα του προσώπου μας εκτός και αν πάμε στη κάλυψη όπως είδαμε παραπάνω. Ωστόσο, αν είναι εφικτό μπορούμε να κολλήσουμε υλικά που θα του αλλάξουν το σχήμα όπως βλέπετε εδώ.
  

  

• Λάμψη/αντανάκλαση
  Αυτό είναι το πιο απλό, πρέπει το πρόσωπο μας να μην έχει τη συνηθισμένη αντανάκλαση και πρακτικά, σχεδόν με οποιαδήποτε παραλλαγή προσώπου αυτό επιτυγχάνεται εύκολα.
  

  

• Αντιθέσεις προσώπου
  Εδώ είναι το θέμα που περιγράψαμε για την αναγνώριση προσώπων. Πρακτικά, οτιδήποτε εξέχει από το πρόσωπο μας (μύτη, αυτιά, στόμα, πιγούνι, μέτωπο και ζυγωματικά) είναι πιο φωτεινά καθώς βρίσκονται πιο έξω. Αυτά λοιπόν θα πρέπει να τα κάνουμε πιο σκούρα. Αντίστοιχα, τα μέρη που είναι πιο σκοτεινά (μάτια, πίσω μέρος των αυτιών, λαιμός, κτλ.) τα κάνουμε πιο φωτεινά.
  

  

Βεβαίως ανάλογα με το περιβάλλον θα πρέπει να γίνεται και η σωστή επιλογή συνδυασμών αλλά οι αρχές παραμένουν πάντα οι ίδιες. Το λιγότερο γνωστό είδος παραλλαγής προσώπου είναι αυτό των επιθετικών επιχειρήσεων. Ο στόχος του είναι μόνο ένας, ο ψυχολογικός πόλεμος στον εχθρό όπως ακριβώς γίνεται και με συγκεκριμένους τρόπους κάλυψης προσώπου που αναφέραμε νωρίτερα. Στην αρχή κάναμε μία αναφορά στο Πόλεμο του Βιετνάμ και πως οι πρώτοι Navy SEAL είχαν καταφέρει να κερδίσουν το τίτλο «οι διάβολοι με τα πράσινα πρόσωπα». Εκεί αποσκοπεί η παραλλαγή προσώπου για επιθετικές αποστολές και βλέπετε ένα παράδειγμα από τους άντρες των ειδικών δυνάμεων του Περού σε αυτή τη φωτογραφία.

Σε αυτή την υποκατηγορία παραλλαγής προσώπου τα όρια είναι ελάχιστα. Πρακτικά οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει τρόμο, φόβο και δέος στον εχθρό είναι θεμιτό. Είτε μιλάμε για μία αποστολή αναγνώρισης (παραλλαγή απόκρυψης), είτε για μία αποστολή κατάληψης εχθρικού κτιρίου (παραλλαγή εφόδου), η παραλλαγή προσώπου είναι εξαιρετικής σημασίας. Μπορείτε να δείτε ακόμα ένα παράδειγμα παραλλαγής εφόδου από έναν άντρα των ειδικών δυνάμεων του στρατού του Μεξικό στη συνέχεια.

Επίσης, πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε η ταινία «Range 15» όπου πρωταγωνιστούν βετεράνοι και εν ενεργεία στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Ανάμεσα τους, εθελοντικά συμμετείχε και ο Navy SEAL κύριος Μάρκους Λουτρέλ που αναφέραμε νωρίτερα. Παρότι ποτέ δε το παραδέχθηκε δημόσια, εικάζεται ότι δεν εμφανίστηκε ποτέ χωρίς παραλλαγή προσώπου ως αντίδραση στην απόφαση του σκηνοθέτη της ταινίας «Ο Μόνος Επιζών» να μην έχουν οι ηθοποιοί παραλλαγή προσώπου. Στη ταινία «Range 15» ο Navy SEAL κύριος Μάρκους Λουτρέλ έχει μία παραλλαγή εφόδου όπως βλέπετε και μόνοι σας στην επόμενη φωτογραφία.

Για όσο οι πόλεμοι θα γίνονται με ανθρώπους, η παραλλαγή ή/και κάλυψη προσώπου θα έχει πάντα θέση εκεί. Όπως είδατε, δεν είναι και τόσο απλό θέμα και πράγματι μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο σε κάθε μάχη. Κλείνουμε με μία φωτογραφία από έναν Ουκρανό στρατιώτη από την μάχη του Ντεμπάλτσεβε από τις αρχές του 2015.