Η νάρκη SPM, ή στα Ρώσικα СПМ, είναι Σοβιετικής κατασκευής και έχει έναν ιδιαίτερο σχεδιασμό που είναι άξιος αναφοράς. Σήμερα δυστυχώς τη συναντάμε όλο και πιο συχνά σε τρομοκρατικές επιθέσεις στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

 
Σύντομη Ιστορία
Η ιστορία της νάρκης SPM ξεκινάει από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στη Σοβιετική Ένωση. Οι Ειδικές Δυνάμεις της Σοβιετικής Ένωσης χρειαζόντουσαν ένα τυποποιημένο εκρηκτικό μηχανισμό που να είναι δύσκολος στην ανίχνευση, πρακτικός για αρκετά διαφορετικά είδη καταστροφών και με μικρό βάρος. Το αποτέλεσμα ήρθε από το Σώμα Μηχανικού που σχεδίασε τη νάρκη SPM (СПМ). Το όνομα της είναι από τα αρχικά των λέξεων Средняя Прилипающая Мина, δηλαδή, μεσαίου μεγέθους κολλητική νάρκη. Το σώμα της νάρκης είναι σαν μισός κύλινδρος και είναι κατασκευασμένο από πλαστικό ενώ στο κάτω μέρος της διαθέτει μαγνήτες για χρήση ως μαγνητική νάρκη (limpet) για καταστροφή μη θωρακισμένων μεταλλικών κατασκευών (αγωγοί, πόρτες, κτλ.) και οχημάτων.

Σήμερα, σπάνια βλέπουμε αναφορές σχετικές με στρατιωτική χρήση αυτής της νάρκης. Από την άλλη, καθώς η νάρκη αυτή κατασκευάζεται μέχρι και σήμερα τόσο για στρατιωτική όσο και για βιομηχανική χρήση, τη βλέπουμε όλο και πιο συχνά στα χέρια τρομοκρατών (κυρίως σε παγιδεύσεις αυτοκινήτων). Ένα πρόσφατο, ευρέως γνωστό νέο, με ανακάλυψη τέτοιου τύπου νάρκης είναι από τις 23 Οκτωβρίου του 2014 στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, στο Καρκίβ. Εκεί είχε βρεθεί νεκρός ένας Ρώσος άντρας που ήταν εν ενεργεία μέλος των Ρωσικών Ειδικών Δυνάμεων. Ο άντρας είχε στη κατοχή του βαρύ οπλισμό. Είχε βρεθεί νεκρός από τραύμα όπλου μικρού διαμετρήματος στο κεφάλι. Στο χέρι του κρατούσε ένα πιστόλι PB 6P9 με σιγαστήρα, ένα πιστόλι σχεδιασμένο για τη KGB που μέχρι σήμερα χρησιμοποιούν οι Ειδικές Δυνάμεις της Ρωσίας αλλά και της Ουκρανίας. Δίπλα του ήταν μία πλαστική σακούλα που είχε οπλισμό και πυρομαχικά, ανάμεσα τους και μία νάρκη SPM. Βλέπετε δύο φωτογραφίες από το περιστατικό παρακάτω όπου αριστερά φαίνεται καθαρά μία νάρκη SPM.

Ένα δεύτερο παράδειγμα χρήσης αυτής της νάρκης από τρομοκρατικές οργανώσεις είναι ένα περιστατικό από τις 8 Ιουλίου 2014. Εκείνη την ημέρα η Ουκρανική αντιτρομοκρατική υπηρεσία συνέλαβε μέλη μίας Ουκρανικής τρομοκρατικής οργάνωσης στη περιοχή Ζαπορόζιε. Βλέπετε παρακάτω τον έναν συλληφθέντα όπως επίσης και τις τρεις νάρκες SPM (ή СПМ στα Ρώσικα) που είχε στη κατοχή του.

 
Τεχνικά Χαρακτηριστικά

 
Δομή και Χαρακτηριστικά
Όπως ήδη αναφέραμε, η νάρκη αυτή έχει πλαστικό σώμα (από φαινολικές ή βακελίτη) μήκους 28 εκατοστών (χωρίς το πυροδοτικό μηχανισμό), πλάτους 11.5 εκατοστών και ύψους 7.5 εκατοστών. Στη βάση της έχει τέσσερις μαγνήτες για γρήγορη τοποθέτηση σε μεταλλικούς στόχους. Κατά την έκρηξη της κύριας εκρηκτικής της ύλης (1 κιλό ΤΝΤ) έχει δυνατότητα διάτρησης μέχρι 30 χιλιοστών ατσάλι δημιουργώντας μία τρύπα διαστάσεων 40×35 χιλιοστά. Στη παρακάτω φωτογραφία βλέπετε καλύτερα πως ακριβώς είναι η νάρκη SPM και από τις δύο πλευρές της.

Η νάρκη SPM έχει διαφορετικές αντοχές σε θερμοκρασίες ανάλογα με το πυροδοτικό μηχανισμό που χρησιμοποιείται. Χρησιμοποιώντας τον PDM-1M είναι εγκεκριμένη για θερμοκρασίες από -20°C μέχρι 40°C και για υποβρύχια χρήση σε βάθος μέχρι και 60 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Από την άλλη, κάνοντας χρήση του πυροδοτικού μηχανισμού PDM-20M τα όρια αυτά αλλάζουν, οι εγκεκριμένες θερμοκρασίες είναι από -50°C έως 60°C και για υποβρύχια χρήση το όριο της είναι για βάθη μέχρι και 40 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Τέλος, σύμφωνα με το Ρωσικό εγχειρίδιο χρήσης της, το χρονικό όριο αποθήκευσης της είναι 10 χρόνια. Αν δούμε τώρα τη νάρκη από το κάτω της μέρος θα είναι όπως τη βλέπετε στην επόμενη φωτογραφία.

Από αυτή τη φωτογραφία μπορείτε εύκολα να διακρίνετε τους τέσσερις μαγνήτες που έχει στις άκρες της. Οι μαγνήτες αυτοί προσφέρουν έλξη της τάξεως των 40-60 κιλών ανάλογα με το μέταλλο. Επίσης βλέπετε τα διακριτικά της νάρκης που όπου είναι πάνω αριστερά το όνομα της (СПМ) και ακριβώς από κάτω έχει τρία νούμερα, 60-9-72. Το πρώτο νούμερο, το 60 μέσα στο κύκλο είναι ο μοναδικός κωδικός του κατασκευαστή. Στη συνέχεια, το 9 είναι ο αριθμός της παρτίδας και τέλος, το 72 είναι το έτος κατασκευής, δηλαδή 1972. Κάτω δεξιά τώρα έχουμε τρεις ακόμα επιγραφές. Η πρώτη είναι και πάλι СПМ, το όνομα της νάρκης. Στη δεύτερη γραμμή διαβάζουμε 15-103-72. Το 15 απευθύνεται σε κάποιο κωδικό του εργοστασίου για το οποίο δε γνωρίζουμε λεπτομέρειες, το 103 στον αύξων αριθμό της νάρκης από αυτή τη παρτίδα και τέλος το 72 στο έτος κατασκευής. Η συγκεκριμένη είναι εκπαιδευτική νάρκη έτσι ακριβώς από κάτω από αυτά γράφει ИНЕРТН (Αδρανής) και έχει μία λευκή λωρίδα που δείχνει το ίδιο πράγμα.

Όπως μπορείτε να δείτε από τη παραπάνω φωτογραφία, το επάνω μέρος της είναι αρκετά απλό. Πέρα από το πώμα για τον πυροδοτικό μηχανισμό και τη χειρολαβή, το μόνο εμφανές χαρακτηριστικό είναι οι δύο βίδες που συγκρατούν το επάνω και το κάτω μέρος της νάρκης ενωμένα. Επιπρόσθετα, αυτές οι δύο βίδες είναι και αυτές που συγκρατούν τους μαγνήτες στις τέσσερις γωνίες της νάρκης, εσωτερικά οι μαγνήτες αυτοί είναι δύο και έχουν σχήμα πετάλου. Επίσης, ο λόγος που η νάρκη έχει υφασμάτινη χειρολαβή είναι ώστε να κόβεται όταν τοποθετείται σε ένα μεταλλικό στόχο κάνοντας την αφαίρεση της ιδιαίτερα δύσκολη. Ενδεικτικά, χρειάζεται πίεση 9-15 κιλών για το σύρσιμο της πάνω σε μία μεταλλική επιφάνεια, και όπως ήδη αναφέραμε νωρίτερα, 40-60 κιλά για την αφαίρεση της από μία μεταλλική επιφάνεια. Χωρίς τη χειρολαβή αυτό γίνεται πάρα πολύ δύσκολο και με δεδομένο ότι χρησιμοποιείται με ωρολογιακό πυροδοτικό μηχανισμό είναι πολύ επικίνδυνο να προσπαθήσει κάποιος να την αφαιρέσει.

Το εξωτερικό χρώμα της νάρκης είναι πάντα λευκό-ασημί ώστε να μην γίνεται εύκολα ορατή όταν βρίσκεται πάνω σε μεταλλικές επιφάνειες όπως αεροσκάφη, αγωγούς, κτλ. Ωστόσο, την έχουμε συναντήσει και σε άλλα χρώματα όπως μπορντό, το οποίο συμβαίνει όταν ξεβαφτεί το ασημί χρώμα. Η νάρκη αυτή πωλείται και ως τυποποιημένος εκρηκτικός μηχανισμός για συγκεκριμένες βιομηχανικές χρήσεις όπως κάποιες διανοίξεις και συγκεκριμένες καταστροφές. Αυτός είναι και ένας ακόμα λόγος για τον οποίο έχει χρησιμοποιηθεί και σε αρκετές τρομοκρατικές επιθέσεις στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ακόμα από τη παραπάνω εικόνα βλέπετε τη μεταλλική της βάση που έχει στόχο να προστατεύει τους μαγνήτες ώστε μην κολλήσει ακούσια κάπου η νάρκη. Από τη παρακάτω επεξηγηματική αναπαράσταση μπορείτε να δείτε καλύτερα το εσωτερικό της νάρκης SPM.

Όπως φαίνεται από την εικόνα, όταν ο πυροδοτικός μηχανισμός ενεργοποιήσει τον εναυστήρα θα οδηγήσει στην ανάφλεξη του πυροκροτητή που από εκ συμπαθείας έκρηξη θα πυροδοτήσει το κύριο γέμισμα εκρηκτικής ύλης της νάρκης SPM. Φυσικά, χωρίς να γνωρίζουμε τις δυνατότητες των διαθέσιμων πυροδοτικών μηχανισμών δεν ξέρουμε αρκετά για αυτή τη νάρκη μέχρι αυτό το σημείο. Στη συνέχεια θα δούμε σε βάθος τους δύο πυροδοτικούς μηχανισμούς που υπάρχουν σήμερα διαθέσιμοι για αυτή τη νάρκη.

 
Πυροδοτικός Μηχανισμός
Υπάρχουν δύο διαθέσιμοι πυροδοτικοί μηχανισμοί για τη νάρκη SPM. Ο πρώτος, και απλούστερος στη λειτουργία, είναι ο ВЗД-1М, ή όπως είναι γνωστός στα Αγγλικά, PDM-1M. Βλέπετε πως ακριβώς φαίνεται εξωτερικά αυτός ο πυροδοτικός μηχανισμός στην επόμενη φωτογραφία.

Πολύ εύκολα μπορεί κάποιος να διακρίνει τα κύρια εξωτερικά χαρακτηριστικά του πυροδοτικού μηχανισμού PDM-1M τα οποία περιγράφονται εν συντομία από την επόμενη επεξηγηματική φωτογραφία.

Στην άκρη από το σώμα του πυροδοτικού μηχανισμού PDM-1M υπάρχει ένα δεύτερο σπείρωμα, εκεί τοποθετείται ο πυροκροτητής MD-5M (ή МД-5М στα Ρώσικα). Βλέπετε καλύτερα το εσωτερικό από αυτό το σπείρωμα στην επόμενη φωτογραφία. Από την οπή που έχει στο εσωτερικό του γίνεται η πυροδότηση του πυροκροτητή MD-5M όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Από την άλλη πλευρά του πυροδοτικού μηχανισμού έχουμε το πώμα του. Όταν αφαιρέσουμε το πώμα του βλέπουμε κάτι που αρχικά φαντάζει κάπως περίεργο. Μπορείτε να δείτε τι ακριβώς βλέπουμε από την επόμενη φωτογραφία στην οποία έχουμε προσθέσει κάποια σχόλια.

Ο πυροδοτικός μηχανισμός PDM-1M έρχεται σε μία χάρτινη κυλινδρική συσκευασία η οποία περιλαμβάνει οκτώ διαφορετικά κομμάτια από μαλακό μέταλλο. Ανάλογα με το χρόνο καθυστέρησης που θέλει ο χειριστής μπορεί να επιλέξει όποιο αντιστοιχεί σε αυτό το χρόνο. Οι χρόνοι τους είναι από 5 λεπτά μέχρι 832 ώρες, δηλαδή περίπου 35 ημέρες. Όταν επιλέξει αυτό που θέλει, αφαιρεί το πώμα από τον πυροδοτικό μηχανισμό και έπειτα τοποθετεί το αντίστοιχο μέταλλο και το στραβώνει ώστε να μην μετακινείται με μία πένσα. Αν προσέξετε στη παραπάνω φωτογραφία έχει τοποθετηθεί το μέταλλο με τη λευκή ένδειξη. Στην επόμενη φωτογραφία βλέπετε κάτω δεξιά το φακελάκι με τα μέταλλα αυτά. Επίσης, βλέπετε αριστερά από το φακελάκι πέντε από αυτά που ξεχωρίζουν από το χρωματικό τους κώδικα.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω μπορούμε να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα πως λειτουργεί αυτός ο πυροδοτικός μηχανισμός. Με βάση την επόμενη αριθμημένη εικόνα θα δούμε πως ακριβώς λειτουργεί στο εσωτερικό του ο πυροδοτικός μηχανισμός PDM-1M με χρονοκαθυστέρηση. Βλέπετε την εικόνα που θα χρησιμοποιήσουμε εδώ.

Αρχικά, ο χειριστής αφαιρεί το πώμα (9). Επιλέγει και τοποθετεί το κατάλληλο μέταλλο ανάλογα με τη χρονοκαθυστέρηση που επιθυμεί όπως περιγράψαμε, στο σημείο 7, κάτω από τη λεπίδα (σημείο 6) και επανατοποθετεί το πώμα (9). Έπειτα, ο πυροκροτητής MD-5M (ή МД-5М στα Ρώσικα) βιδώνεται στο σημείο 2. Μετά ο χειριστής βιδώνει τον πυροδοτικό μηχανισμό στη νάρκη SPM χρησιμοποιώντας το σπείρωμα που έχει στο σημείο 3. Όταν θέλει να ενεργοποιήσει τη νάρκη αφαιρεί τη περόνη ασφαλείας (8). Καθώς ο επικρουστήρας (5) βρίσκεται υπό τη πίεση του ελατηρίου αρχίζει να τραβάει τη λεπίδα (6) η οποία σταδιακά κόβει το μέταλλο (7) που έχει τοποθετηθεί για καθυστέρηση. Όταν κοπεί τελείως, ο επικρουστήρας πέφτει με δύναμη πάνω στο καψύλιο πυροδότησης του πυροκροτητή MD-5M στο σημείο 2 και οδηγεί στην ανάφλεξη του. Έτσι λειτουργεί ο πυροδοτικός μηχανισμός PDM-1M που είναι ο πιο διαδεδομένος για αυτή τη νάρκη.

Ο δεύτερος διαθέσιμος πυροδοτικός μηχανισμός για τη νάρκη SPM είναι ο PDM-20M ή ВЗД-20М στα Ρώσικα. Αυτός ο πυροδοτικός μηχανισμός λειτουργεί με ένα κουρδιστό μηχανισμό. Έχει ένα διακόπτη χειρός με κλίμακα θέσεων που αντιστοιχούν σε ώρες. Η κλίμακα αυτή έχει επιλογές για 1, 2.5, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18 και 20 ώρες αντίστοιχα. Μπορείτε να το δείτε αυτό λίγο καλύτερα στην επόμενη φωτογραφία.

Αυτός ο πυροδοτικός μηχανισμός είναι αρκετά πιο πολύπλοκος από τον PDM-1M αλλά δεν είναι απόλυτα ακριβής στο χρόνο πυροδότησης. Ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται μπορεί να έχει απόκλιση από 2% μέχρι και 12% από τον επιλεγμένο χρόνο πυροδότησης. Θα μπορούσαμε να αναλύσουμε όλα τα εσωτερικά χαρακτηριστικά του αλλά δεν έχει νόημα για τη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του. Έτσι θα πάμε κατευθείαν στην ανάλυση του τρόπου λειτουργίας του αντί για την ανάλυση των επιμέρους εξαρτημάτων του που όπως βλέπετε από το σχετικό εγχειρίδιο στο επόμενο σχεδιάγραμμα είναι πολλά.

Αρχικά, ο χειριστής αφαιρεί το πώμα και τοποθετεί τον πυροκροτητή MD-5M με ακριβώς τον ίδιο τρόπο όπως θα έκανε και με τον άλλο πυροδοτικό μηχανισμό. Στη συνέχεια βιδώνει τον πυροδοτικό μηχανισμό PDM-20M με το ειδικό σπείρωμα που έχει πάνω στην υποδοχή της νάρκης SPM. Στη συνέχεια περιστρέφει το επιλογέα του χρόνου-διακόπτη μέχρι το σημείο όπου επιθυμεί. Όπως βλέπετε και από την επόμενη εικόνα, υπάρχει μία ασφάλεια επιλογέα που επιτρέπει μετακίνηση ανά συγκεκριμένη απόσταση με μηχανικό τρόπο. Όταν γίνει αυτή η επιλογή ο χρονοδιακόπτης θα πιεστεί σε αντίστοιχο βάθος και όταν ο χειριστής αφήσει τον επιλογέα θα ξεκινήσει ο ωρολογιακός μηχανισμός ακριβώς όπως γίνεται σε ένα κουρδιστό μουσικό κουτί.

Όταν φτάσει ο επιλεγμένος χρόνος, ο χρονοδιακόπτης θα αναγκάσει όλους τους δίσκους του ωρολογιακού μηχανισμού να σταματήσουν σε ένα σημείο όπου έχουν κενά-οπές απελευθερώνοντας τον επικρουστήρα που βλέπετε στο κάτω μέρος, στο κέντρο του πυροδοτικού μηχανισμού. Αυτός ο επικρουστήρας θα πυροδοτήσει το καψύλιο πυροδότησης το οποίο μέσω ενός μεταλλικού καναλιού θα μεταφέρει τα θερμά αέρια που παράγει πάνω στον εναυστήρα. Από την μεγάλη θερμότητα ο εναυστήρας θα αναφλεχθεί απότομα σπρώχνοντας με τη πίεση των αερίων τον επικρουστήρα πάνω στον πυροκροτητή MD-5M και οδηγώντας έτσι στην πυροδότηση της νάρκης. Σε αυτό το σημείο ολοκληρώσαμε τη περιγραφή όλων των πιθανών πυροδοτικών μηχανισμών για αυτή τη νάρκη και προχωράμε στην επόμενη παράγραφο.
 
Ναρκοθέτηση
Δεν υπάρχει κανένας αυτοματοποιημένος τρόπος ναρκοθέτησης για τις νάρκες SPM. Ο χειριστής τοποθετεί τη νάρκη και εν συνεχεία, προετοιμάζει, βιδώνει και οπλίζει τον πυροδοτικό μηχανισμό που έχει επιλέξει. Η νάρκη δε διαθέτει κανένα διαδεδομένο τρόπο αυτοκαταστροφής ή παγίδευσης αν και πάντα υπάρχει αυτή η πιθανότητα. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τις περισσότερες φορές η υφασμάτινη χειρολαβή κόβεται μετά τη τοποθέτηση για να κάνει την αφαίρεση της νάρκης δυσκολότερη εφόσον εντοπιστεί. Σχετικά με το πως μεταφέρονται αυτές οι νάρκες στο πεδίο της μάχης, έρχονται σε ξύλινα κιβώτια πυρομαχικών διαστάσεων 66x59x23 όπου περιέχουν οκτώ νάρκες SPM με συνολικό βάρος περίπου 45 κιλά. Μέσα στο κιβώτιο πέρα από τις νάρκες με τους αντίστοιχους πυροδοτικούς μηχανισμούς υπάρχει και ένα ειδικό κλειδί που χρησιμεύει σε δύο πράγματα, πρώτον στην ασφάλιση του πυροδοτικού μηχανισμού πάνω στη νάρκη και δεύτερον στην αφαίρεση της ατσάλινης βάσης σε περίπτωση που η νάρκη προορίζεται για χρήση ως μαγνητική νάρκη (τύπου limpet δηλαδή).

 
Εξουδετέρωση
Η εξουδετέρωση-αφοπλισμός είναι αδύνατη καθώς σε κανέναν από τους δύο πυροδοτικούς μηχανισμούς δεν υπάρχει τρόπος παύσης της διαδικασίας πυροδότησης από τη στιγμή που θα ενεργοποιηθούν. Ο ασφαλέστερος τρόπος είναι η εξουδετέρωση με ελεγχόμενη έκρηξη εφόσον αυτό είναι εφικτό. Αν η νάρκη πρέπει να αφαιρεθεί από το σημείο στο οποίο βρίσκεται τότε αυτό πρέπει να γίνει είτε με τη χρήση ειδικού ρομπότ είτε από ασφαλή απόσταση με γάντζους και σχοινιά πυροτεχνουργών.

Όποιος πυροδοτικός μηχανισμός και αν χρησιμοποιείται είναι εξαιρετικά επικίνδυνος διότι δε γνωρίζουμε πόσος χρόνος απομένει πριν από τη πυροδότηση. Ωστόσο, όταν η νάρκη χρησιμοποιείται με τον πυροδοτικό μηχανισμό PDM-1M είναι ακόμα πιο επικίνδυνη διότι οποιεσδήποτε μετακινήσεις ίσως να κόψουν το μαλακό μέταλλο ταχύτερα οδηγώντας στη πυροδότηση της. Στη χειρότερη των περιπτώσεων, αν απαιτείται εξουδετέρωση, θα πρέπει να αφαιρεθεί ο πυροδοτικός μηχανισμός, στη συνέχεια να αφαιρεθεί ο πυροκροτητής MD-5M από τον πυροδοτικό μηχανισμό και να τοποθετηθεί ο πυροδοτικός μηχανισμός σε ένα ασφαλές σημείο όπως κάτω από μία αντιβομβιστική κουβέρτα ή κουτί. Βλέπετε παρακάτω τα αποτελέσματα από τη πυροδότηση μίας τέτοιας νάρκης τοποθετημένης σε αυτοκίνητο από μία πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση.

Επίσης, ποτέ δε θα πρέπει να ξεχνάμε το ότι επειδή είναι ένας τυποποιημένος εκρηκτικός μηχανισμός δε απαγορεύει τη χρήση του ως αυτοσχέδιου εκρηκτικού μηχανισμού (ΑΕΜ). Στη περίπτωση που η νάρκη SPM μετατραπεί σε ΑΕΜ τότε η εξουδετέρωση μπορεί να γίνει απλούστερη ή πιο πολύπλοκη ανάλογα με το τι ακριβώς μετατροπή έχει υποστεί. Βλέπετε παρακάτω έναν συλληφθέντα από τον απελευθερωτικό στρατό του Ντονέτσκ της Ουκρανίας όπου ανάμεσα στα άλλα είχε και μία νάρκη SPM που έχει μετατραπεί σε ΑΕΜ με ασύρματο πυροδοτικό μηχανισμό κινητού τηλεφώνου.