Η κατασκοπεία είναι ένα σημαντικό όπλο για κάθε κράτος εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια. Είναι ουσιαστικά ένας μηχανισμός που προσφέρει στο κράτος πληροφορίες (περισσότερα γι’αυτό στο άρθρο μας «Κύκλος υπηρεσιών πληροφοριών») βάσει των οποίων θα παρθούν σημαντικές αποφάσεις. Ένας όρος που ίσως να έχετε ακούσει εάν ασχολείστε με αυτό το χώρο είναι «παράνομος» ή «νόμιμος» κατάσκοπος. Αυτό ακριβώς θα εξηγήσουμε σε αυτό το άρθρο μας.

Πρακτικά, ένα δίκτυο κατασκοπείας λειτουργεί ιεραρχικά. Η κάθε υπηρεσία πληροφοριών έχει τους αξιωματικούς πληροφοριών οι οποίοι πηγαίνουν σε διάφορες χώρες και εκτελούν ένα εύρος διαφορετικών δραστηριοτήτων όπως στρατολόγηση πρακτόρων (ή αλλιώς πληροφοριοδοτών), συλλογή πληροφοριών, εκπαίδευση πρακτόρων, χειρισμό πρακτόρων, κτλ.

Αυτό αποτελεί ένα δίκτυο κατασκοπείας και κάθε κράτος διατηρεί μερικές φορές δεκάδες τέτοια δίκτυα σε κάθε ξένη χώρα. Το ερώτημα είναι όμως πως μπορούν οι αξιωματικοί πληροφοριών (θα τους αναφέρουμε ως κατασκόπους από εδώ και πέρα) να δρουν ανενόχλητοι σε ένα ξένο, και πολλές φορές εχθρικό, κράτος; Υπάρχουν δύο μέθοδοι, η νόμιμη και η παράνομη.

Νόμιμος κατάσκοπος
Στο χώρο των υπηρεσιών πληροφοριών υπάρχει η ορολογία «νόμιμος κατάσκοπος» η οποία αναφέρεται σε επίσημο προσωπικό ενός κράτους που έχει διπλωματική ασυλία. Για παράδειγμα, εάν υπάρχουν στοιχεία για κάποιο στέλεχος μίας πρεσβείας ότι διενεργεί κατασκοπεία, τότε αυτό το άτομο είναι «νόμιμος κατάσκοπος». Ο όρος νόμιμος σε αυτή τη κατηγορία υπονοεί ότι το ξένο κράτος δε κρύβει τα συμφέροντα του ατόμου. Είναι ένας κατάσκοπος με άμεση συσχέτιση και διπλωματική ασυλία από ένα συγκεκριμένο κράτος. Όλες οι πρεσβείες από όλα τα κράτη παγκοσμίως έχουν ανάμεσα στο προσωπικό τους και νόμιμους κατασκόπους.

Παράνομος κατάσκοπος
Παράνομοι κατάσκοποι θεωρούνται εκείνοι οι οποίοι δρουν για τα συμφέροντα ενός ξένου κράτους αλλά υπό κάλυψη. Για παράδειγμα, ένας ξένος που υπό τη κάλυψη του εικονικού επαγγέλματος του δημιουργεί ένα δίκτυο κατασκοπείας για συλλογή πληροφοριών. Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα δημοσιογράφο που λόγω του επαγγέλματος του μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με πολλούς υποψήφιους πληροφοριοδότες και που σταδιακά τους πείθει να του προσφέρουν πληροφορίες τις οποίες όμως ο ίδιος κρυφά μεταδίδει σε ένα ξένο κράτος. Καθώς τέτοιου τύπου κατάσκοποι δεν είναι άμεσα συνδεδεμένοι με ένα ξένο κράτος, αλλά λειτουργούν υπό κάλυψη, ονομάζονται παράνομοι. Σε αρκετές δυτικές χώρες περιγράφονται και με τον όρο αξιωματικοί NOC (Non-Official Cover, Δίχως Επίσημη Κάλυψη).

Είτε μιλάμε για νόμιμους, είτε για παράνομους, οι κατάσκοποι διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο και υπάρχει μία ολόκληρη τέχνη για το τρόπο ζωής που πρέπει να ακολουθεί κανείς ώστε να μην αποκαλυφθεί η δράση του. Ασφαλώς, στη περίπτωση των NOC τα πράγματα είναι ακόμα πιο πολύπλοκα καθώς πέρα από τη κατασκοπευτική δραστηριότητα, πρέπει να διατηρούν και τη κάλυψη τους παίζοντας ένα ρόλο που ίσως να διαφέρει από το πραγματικό τους εαυτό, αρκετές φορές για πολλά χρόνια.