Όταν βάλλουμε με ένα πυροβόλο όπλο ουσιαστικά προκαλούμε ανάφλεξη μίας ποσότητας πυρίτιδας που έχει μοναδική διέξοδο τη κάννη του όπλου. Έτσι σπρώχνει το βλήμα μέσα στη κάννη μέχρι να μπορέσει να απελευθερωθεί. Αυτό θα πρέπει να είναι γνωστό σε όλους και ασφαλώς, καθώς βγαίνει υπάρχουν υπολείμματα καμμένης και άκαυτης πυρίτιδας που εκτοξεύονται από τη κάννη. Αυτά αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο στο χώρο της εγκληματολογίας.

Επίσημα, αυτή η κατηγορία εγκληματολογικής ανάλυσης ονομάζεται ανάλυση GSR (Gunshot Residue, Υπόλειμμα Πυροβολισμού) και θα δούμε εν συντομία το τι περιλαμβάνει. Η ιστορία της ανάλυσης GSR πάει πίσω στις αρχές του 1970 και ξεκίνησε με μία πολύ απλή παρατήρηση. Ότι ανάλογα την απόσταση από την οποία έγινε η βολή, το τραύμα στο σώμα του θύματος είχε διαφορετικά υπολείμματα πυρίτιδας. Όσο πιο κοντά ήταν το όπλο, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα υπήρχε και με μεγαλύτερη θερμοκρασία, κάτι ορατό από τα εγκαύματα γύρω από το τραύμα.

Τα χρόνια πέρασαν και η ανάλυση GSR έχει προχωρήσει πολύ πέρα από την εκτίμηση απόστασης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ένα πυροβόλο όπλο αφήνει υπολείμματα πυρίτιδας 1-1.5 μέτρο από το σημείο πυροδότησης. Επίσης, συγκεκριμένα όπλα όπως είναι για παράδειγμα τα περίστροφα δεν αφήνουν υπολείμματα μόνο μπροστά από τη κάννη αλλά και περιφερειακά τους καθώς κατά τη πυροδότηση τους ένα μέρος των αερίων διαφεύγει από τις άκρες του όπλου όπως βλέπετε στη παραπάνω φωτογραφία.

Με την ανάλυση GSR μπορούμε να δώσουμε απαντήσεις με επιστημονικό τρόπο σε σημαντικά ερωτήματα για τη διαλεύκανση ενός εγκλήματος. Οι πιο τυπικές απαντήσεις που μας προσφέρει είναι οι εξής.

• Πυροβόλησε κάποιος άλλος ή το θύμα (δηλαδή αυτοκτονία);
• Από τι απόσταση έγινε η βολή;
• Τι είδος πυρομαχικών χρησιμοποιήθηκε;
• Έχει πυροδοτηθεί πρόσφατα το όπλο του εγκλήματος;
• Ταιριάζει ο πυροβολισμός με τα πυρομαχικά του όπλου;

Η δυσκολία στην ανάλυση GSR έρχεται από το γεγονός ότι τα υπολείμματα πυρίτιδας «χάνονται» εύκολα. Για την ακρίβεια, μιλάμε για υπολείμματα με πυκνότητα παρόμοια με το αλεύρι που χάνονται σε λίγες ώρες. Στα περισσότερα κράτη αναλύσεις GSR από τα χέρια των ύποπτων δραστών δε θεωρούνται καν στοιχεία εάν δεν έχουν ληφθεί εντός 24 ωρών από την ώρα του εγκλήματος. Σκεφτείτε ότι ακόμα και αν σκουπίσει κάποιος τα χέρια του, εάν τα πλύνει, εάν τα βάλει στις τσέπες του, κτλ. μπορεί να χαθεί οποιοδήποτε ίχνος GSR. Παρακάτω βλέπετε τα σημεία συλλογής δείγματος από τα χέρια του υπόπτου. Ασφαλώς η δειγματοληψία ίσως να πραγματοποιηθεί και σε ρούχα ή άλλα αντικείμενα ανάλογα τη περίπτωση.

Εάν όμως καταφέρουν οι επιστήμονες εγκληματολογίας να συλλέξουν ένα δείγμα, τότε πάμε στην ανάλυση του. Εδώ τα χαρακτηριστικά του δείγματος είναι μοναδική βάσει της σύνθεσης του βλήματος, τις φθορές στο εσωτερικό της κάννης του όπλου, και τη δομή της πυρίτιδας του πυρομαχικού. Τα χαρακτηριστικά που αναλύονται είναι τα ακόλουθα.

1. Χημική σύσταση
2. Μορφολογία
3. Μέγεθος

Για τη συλλογή του δείγματος μπορεί να χρησιμοποιηθούν διάφορες μέθοδοι. Από διάλυμα νιτρικού οξέως, μέχρι με αποστειρωμένη μπατονέτα, ή και κολλητική ταινία όπως βλέπετε στην ακόλουθη φωτογραφία.

Στο δείγμα υπάρχουν συγκεκριμένα ποσοστά διαφόρων χημικών στοιχείων που θα επιβεβαιώσουν εάν είναι υπολείμματα πυρίτιδας ή όχι, καθώς και τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε νωρίτερα. Σίγουρα στο δείγμα ίσως να υπάρχουν χημικά στοιχεία από καμένο λιπαντικό όπλου, χαλκό από το βλήμα, κτλ. Αλλά τρία απαραίτητα χημικά στοιχεία είναι τα εξής.

• Στυφνικός μόλυβδος που χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα στα καψύλλια πυροδότησης
• Σουλφίδιο του αντιμονίου ή ανάλογο χημικό που είναι το βασικό υλικό των καψυλλίων πυροδότησης
• Νιτρικό βάριο που είναι ο οξειδωτής στη πυρίτιδα

Το μέγεθος μας δείχνει την απόσταση από όπου έγινε η βολή καθώς όσο πιο πυκνό το ίχνος, τόσο πιο κοντά ήταν. Υπάρχουν συστήματα για υπολογισμό της απόστασης βάσει του μεγέθους. Η χημική σύνθεση μας δείχνει εάν είναι όντως υπολείμματα πυρίτιδας ή όχι, και η μορφολογία τι είδος πυρίτιδας θα μπορούσε να είναι. Εάν το όπλο του εγκλήματος είναι διαθέσιμο μπορεί να γίνει και ταυτοποίηση με υπολείμματα από το όπλο ή ακόμα και τα πυρομαχικά που χρησιμοποιήθηκαν κάνοντας δοκιμαστικές βολές και συλλέγοντας ανάλογα δείγματα. Παρακάτω βλέπετε το λογισμικό Phenom για ανάλυση GSR με τη μέθοδο SEM-EDX όπου βλέπετε το δείγμα, τη χημική ανάλυση και σε ποια χημικά στοιχεία αντιστοιχεί στο περιοδικό πίνακα.

Η πιο συνηθισμένη ανάλυση του GSR γίνεται μέσω Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας Σάρωσης (Scanning Electron Microscopy, SEM) με ανιχνευτή ενεργειακής διασποράς ακτίνων Χ (Energy-Dispersive X-ray, EDX), ή για συντομία μέτρηση SEM/EDX. Με πολύ απλά λόγια, αυτή η μέτρηση είναι η εκπομπή μίας υψηλής συγκέντρωσης ακτίνας ηλεκτρονίων στην επιφάνεια του δείγματος η ανάλυση των αντανακλάσεων ηλεκτρονίων. Με αυτό το τρόπο εντοπίζονται τα χημικά στοιχεία που υπάρχουν μέσα στο δείγμα και η μορφολογία τους.

Παρότι η πιο διαδεδομένη τεχνική ανάλυσης, δεν είναι η μόνη. Η πιο κλασική είναι η χρωματογραφία κατά την οποία το δείγμα αναλύεται μέσω μίας σειράς χημικών αντιδράσεων και ανάλογα με τα χημικά στοιχεία που το αποτελούν παράγει διαφορετικά χρώματα. Υπάρχουν και άλλες τεχνικές όπως τριχοειδής ηλεκτροφόρηση (Capillary Electrophoresis, CE), φωσφορίζον GSR, ιοντικές τεχνικές ανάλυσης (Ion Beam Analysis, IBA), κ.α.

Να τονίσουμε και πάλι, το άρθρο μας αυτό είναι μία μικρή εισαγωγή στην ανάλυση GSR. Εάν κάνετε μία σύντομη αναζήτηση θα δείτε ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους σε αυτή τη μορφή ανάλυσης, εκατοντάδες βιβλία και επιστημονικές μελέτες για αυτό το θέμα, κτλ. Θα ήταν αδύνατο να τα καλύψουμε όλα σε ένα τόσο μικρό άρθρο. Ωστόσο, τα παραπάνω θα πρέπει να σας δίνουν μία γενική εικόνα για το θέμα της ανάλυσης GSR στην επιστήμη της εγκληματολογίας.